Οι παράγοντες διαμόρφωσης των χαρακτηριστικών των τουριστών

του Νικόλαου Πετράκου*

Το τουριστικό φαινόμενο εξελίχθηκε μεταπολεμικά με γοργούς ρυθμούς. Η μεγάλη σημασία που απέκτησε ο τουρισμός στη ζωή του σύγχρονου ανθρώπου, βοήθησε στην ανάπτυξη υποδοχών του κλάδου και την αύξηση των συμμετεχόντων σε κάθε μορφή τουριστικής δραστηριότητας.

Έτσι δημιουργήθηκε μια διαρκώς διευρυνόμενη ομάδα καταναλωτών – τουριστών, που χαρακτηρίζονται από μεταβλητές, οικονομικές, κοινωνικές και ψυχολογικές, οι οποίες και τελικά επιδρούν στις επιλογές τους. Οι τουρίστες έχουν άμεση σχέση με τα χαρακτηριστικά του τουρισμού που επιλέγουν να κάνουν και τα οποία επηρεάζουν τα καταναλωτικά και κοινωνικά πρότυπα άλλων τουριστών.

Η «νέα εποχή» για τον τουρισμό, σηματοδοτείται από την εξειδίκευση των υπηρεσιών και υποδομών του τουριστικού τομέα και την αύξηση των δυνατοτήτων του ανθρώπου για πραγματοποίηση τουριστικών ταξιδιών. Ο ίδιος τουρίστας μπορεί πλέον να κάνει ταξίδια πολύ διαφορετικά μεταξύ τους, ή ακόμη στο ίδιο ταξίδι να καταναλώνει πολλές διαφορετικού είδους τουριστικές υπηρεσίες. Οι επιλογές των τουριστών διαμορφώνονται από την επιρροή πολλών παραγόντων που συχνά είναι αλληλοσυγκρουόμενοι, αλλά που κάποιοι από αυτούς επιδρούν καθοριστικά στις επιλογές τους.

Οι κυριότεροι παράγοντες που συμβάλλουν στην διαμόρφωση των χαρακτηριστικών των τουριστών είναι:

1)  Κοινωνικοψυχολογικοί παράγοντες: Ο τουρισμός καθίσταται πλέον ως ένα «καθημερινό» κοινωνικό και καταναλωτικό αγαθό και παράλληλη δείκτης κοινωνικής θέσης και ανόδου των ατόμων. Αιτία γι’ αυτό αποτέλεσαν τα νέα κοινωνικά και καταναλωτικά πρότυπα των σύγχρονων μεταβιομηχανικών κοινωνιών. Ο τουρισμός αποτελεί πεδίο έκφανσης αξιών, παραδόσεων, ηθών και εθίμων μέσα από αθλητικές, κοινωνικές και πολιτισμικές δραστηριότητες. Τα τουριστικά προϊόντα και υπηρεσίες προωθούνται στους τουρίστες μέσω της προβολής και διαφήμισης τους, κυρίως από τα Μ.Μ.Ε. και επιδρούν καταλυτικά στην καταναλωτική συμπεριφορά τους. Ο σύγχρονος τρόπος ζωής με τις κοινωνικές και ψυχολογικές πιέσεις που ασκεί στον σύγχρονο κόσμο, οδηγεί στην φυγή από έναν αλλότριο τρόπο ζωής, μέσω του τουριστικού ταξιδιού.

Ένα ακόμη κίνητρο για τουριστικό ταξίδι, αποτελεί και η επιθυμία του ανθρώπου να γνωρίσει νέους τόπους και ανθρώπους με διαφορετικές παραδόσεις, ήθη, έθιμα, θρησκεία. Τέλος, η ψυχολογική κατάσταση καθώς την διαδικασία λήψης μιας απόφασης για ταξίδι ή και κατά τη διάρκεια του ταξιδιού και τα στοιχεία της προσωπικότητας του τουρίστα, επηρεάζουν τα χαρακτηριστικά του και ερμηνεύουν τα κίνητρα πραγματοποίησης ενός ταξιδιού.

2) Δημογραφικοί παράγοντες: ένας σημαντικός παράγοντας διαμόρφωσης των χαρακτηριστικών του τουρίστα είναι η ηλικία. Οι νέοι επιλέγουν συχνά νέες τουριστικές περιοχές και δημιουργούν την «μόδα» για κάποιο τύπο τουρισμού (π.χ. οικολογικό ή περιηγητικό) βασιζόμενοι στην ανάγκη τους για γνωριμία με νέους τόπους και την απόκτηση νέων εμπειριών. Τα χαρακτηριστικά διαφοροποιούνται στις μεγαλύτερες ηλικίες, αφού αυτές επηρεάζονται περισσότερο από μηνύματα του μαζικού οργανωμένου τουρισμού και επιλέγουν ταξίδια που ταιριάζουν στα κοινωνικά τους πρότυπα (προβολή κοινωνικής ανόδου, οργανωμένο και ασφαλές ταξίδι, εξυπηρέτηση τουριστικού γραφείου και καταλύματος κ.λπ.)

Στην διαδικασία διαμόρφωσης των χαρακτηριστικών επίσης συμμετέχουν και άλλοι δημογραφικοί παράγοντες όπως η οικογενειακή κατάσταση, ο κύκλος ζωής του ατόμου, το φύλο και το εκπαιδευτικό επίπεδο.

3)  Οικονομικοί παράγοντες: Η δυνατότητα των ατόμων να ταξιδεύουν, η ευρύτητα των επιλογών τους, τα χαρακτηριστικά και ο αριθμός των ταξιδιών εξαρτώνται άμεσα από το εισόδημα. Η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου στις ανεπτυγμένες χώρες μεταπολεμικά, οδήγησε στην αύξηση του εισοδήματος και συνεπώς στην αύξηση των τουριστών, άρα και των ταξιδιών, αφού το κόστος δεν αποτελούσε ανασταλτικό παράγοντα γι’ αυτά.

Στις αναπτυσσόμενες χώρες, το εισόδημα και το επάγγελμα αποτελούν καθοριστικούς παράγοντες διαμόρφωσης χαρακτηριστικών των τουριστών, αφού μικρό ποσοστό του πληθυσμού ταξιδεύει και προέρχεται από ανώτερα ιεραρχικά εισοδήματα ή επαγγέλματα. Τέλος, σημαντικό παράγοντα, αποτελεί και το επίπεδο οικονομικής ανάπτυξης μιας χώρας, αφού αυτή καθορίζει αφενός, την δυνατότητα προσφοράς ποικιλίας επιλογών και τιμών στον τουρίστα και αφετέρου την προβολή και προώθηση του τουρισμού ως μιας κλασικής καταναλωτικής δαπάνης.

4) Θεσμικοί – οργανωτικοί παράγοντες: έμμεση επίδραση στα χαρακτηριστικά των τουριστών, έχει και το θεσμικό πλαίσιο που σχετίζεται με τον τουρισμό και συνδέεται με την λειτουργία του κράτους πρόνοιας (π.χ. κοινωνικός τουρισμός). Επιπλέον, αναδεικνύεται ο σύγχρονος τουρίστας – καταναλωτής, ο οποίος αγοράζει το ταξίδι όπως οποιοδήποτε καταναλωτικό αγαθό που διαφημίζεται και πωλείται. Ο τουρίστας έχει την δυνατότητα πρόσβασης σε εκτεταμένο δίκτυο τουριστικών προϊόντων και υπηρεσιών με ευκολία, στις ανεπτυγμένες χώρες. Γίνεται βασικός χρήστης των προϊόντων της τουριστικής βιομηχανίας, αλλά ταυτόχρονα και τροφοδότης της.

Η θεσμική υπόσταση του τουρισμού για το καταναλωτή έχει μεγάλη σημασία, αν αναλογιστούμε το γεγονός ότι οι ανεπτυγμένες χώρες όχι μόνο διακινούν το μεγαλύτερο μέρος των τουριστικών ταξιδιών, αλλά και ότι ελέγχουν διεθνώς οικονομικά και οργανωτικά τον τουριστικό τομέα.

(*) Νικόλαος Πετράκος

Οικονομολόγος-εκπαιδευτικός

MSc Διοίκηση τουριστικών επιχειρήσεων

pgenikos@yahoo.gr